Airfryer (hava fritözü) uzun zamandır Amerika’daki (ve Türkiye’deki) en popüler mutfak aleti. Çoğumuz onu pandemi esnasında keşfettik, çünkü sosyal medyada fazlaca yağ kullanmadan kızartma yapabileceğinizi iddia eden tarifler viral oldu. Bu göz alıcı yeni cihaz sanki birdenbire ortaya çıkıverdi, peki gerçekten öyle mi? Sıcak hava akışıyla kızartmanın yeni bir pişirme tekniği olduğu fikri masaldan ibarettir. Airfryer’ınız esasen hava üfleyebilen fan sistemine sahip, ufak bir konveksiyon fırınıdır (ısıyı eşit dağıtan ve yemekleri daha verimli pişiren fırın türü).
Guelph Üniversitesi’nde gıda teknolojisi alanında çalışan Prof. Kevin Keenan, “Airfryer’ın hava akışı tasarımıyla bilinen konveksiyon fırınının minyatür bir versiyonu olduğunu söyleyebilirim,” diyor. “Airfryer’daki hava akışı konveksiyon fırınına kıyasla yaklaşık beş kat daha hızlıdır.”
Hava akışı tasarımı ve kızartma sepeti haricinde, airfryer yeni bir pişirme teknolojisinden ziyade optimize edilmiş bir konveksiyon fırınıdır. Airfryer’ın içinde ısınan metal rulonun üzerinde büyük bir fan bulunur, sıcak havayı yukarıya ve makinenin etrafına üfler. Yemek haznesinin altındaki özel kanallar da sıcak havayı tekrar yemeğinize yönlendirerek, yemeğinizin tam ortasında olduğu bir sıcak hava tüneli oluşturur. Bu, harikulade bir tasarım ama yeni bir şey değil.
Konveksiyon fırınları modern evlerde 1967’den beri kullanılıyor. Tasarımları farklılık gösterse de birçok konveksiyon fırınının üstünde ve altında ısınan metal rulolar yer alır, ortalarındaki fan da sıcak havayı fırının içinde dolaştırır. Yakın bir sonuç elde etmek için airfyer’a milyarlar ödemek yerine evdeki fırınınızda kullanmak üzere bir kızartma tepsisi satın alabilirsiniz.
Daha ileri gitmeden önce şunu söylemekte fayda var: Birçoğunuz airfryer’daki yemeklerinizin altına pişirme kağıdı veya alüminyum folyo koyuyorsunuz. Bu durumda hava fritözünüz esasen fırın olarak işlev görür. Sıcak hava akışının doğrudan yemeğinize gitmesini engelleyerek, airfryer’ın asıl buluşunu bütünüyle ortadan kaldırırsınız. Bu yöntemi uygulamayanlar için de airfryer küçük bir fırından ibarettir ama sıcak hava akışı fırına kıyasla daha güçlüdür.
Airfryer’da bir şey kızartamazsınız. Yağ, sıcak havaya kıyasla çok daha yüksek ısı akışı yoğunluğuna sahiptir, bu da ısının yiyeceğinize ne kadar hızlı aktarıldığını gösterir. Yağda kızartma metrekare başına 10 ila 30.000 watt arasında ısı enerjisiyle gerçekleşir, sıcak hava akışıyla kızartma bunun yanına bile yaklaşamaz. Yüksek ısı akışı yoğunluğu, kahverengileşmenin ve çıtırlaşmanın en büyük düşmanı olan su buharlaşmadan hemen önce gevrek bir kabuğun hızla gelişmesi anlamına gelir.
Prof. Kevin Keenan, “[Sıcak havayla kızartma] yağda olduğu gibi kızartma kapasitesine sahip değildir,” diyor. “Derin yağda kızarttığınızda yiyecekleri ısıtma oranınız sıcak havada olduğundan yaklaşık 100 kat daha yüksektir.”
Hava fritözleri tezgahlarınızın üzerine yerleştirdiğiniz minyatür fırınlar olmalarına rağmen bu endüstrinin küresel hacmi 760 milyar dolara ulaştı. Hatta airfryer’lar mikrodalga fırınlardan bu yana en popüler mutfak aletine dönüştü. Peki, hepimiz kandırıldık mı?
Masalın kökenleri
Modern hava fritözünü 2005’te Fred Van der Weij adında Hollandalı bir mucit yarattı. Yağla dolu fritöz kullanmadan evde çıtır patates kızartması yapmanın bir yolunu arıyordu. Philips onun prototipini satın aldı, ilk modelini de 2010’da piyasaya sürdü. Cihaz, çıtır çıtır kızartma yeteneği nedeniyle “hava fritözü” olarak adlandırıldı, ama “hava fırını” demek doğru olabilir.
İsimler, birçok ürün efsanesinde olduğu gibi, önemlidir. “Hava fritözü” ismi, bunun yeni bir teknoloji olduğunu düşünmenize yol açar. Derin yağda kızartmak görece zahmetlidir, hava fritözü kızartmaya en yakın sonuca ulaşmanızı sağlar, bu da hava fritözünün neden bu kadar çok satıldığını açıklayabilir. Bu, her şeyden akıllıca bir pazarlama taktiğidir ama yanıltıcıdır. 1945’te mucit William Maxson “turbo fırını” (whirlwind oven) yarattı. Bu buluş, yaygın olarak “ilk hava fritözü” kabul edilir ama adı o kadar da çekici değildir. Önceleri orduya satılan turbo fırınlar yüksek hızlı fanlar kullanarak dondurulmuş gıdalara sıcak hava üflüyor, pişirme sürelerini kısaltıyor ve yemeği ısıtmak için gereken enerjiyi azaltıyordu. Ama dönemin sınırlı teknolojisi nedeniyle sıcaklık yaklaşık 90 dereceyi aştığında fanların motoru patlıyordu.
Bu cihaz tüketici kitlesinin ilgisini çekmeyi başaramadı, konveksiyon fanları da geleneksel fırınlarda atık gizlenen bir özellik haline geldi. Maxson 1947’de ölünce yeni fikirlerini tüketici pazarına sunamadı. Sınırlı teknolojisi bir yana “turbo fırın” ismi daha doğru olsa bile kulağa “hava fritözü” kadar hoş gelmiyordu.
Neden bu kadar popüler?
Hepimiz hava fritözünün yanıltıcı hikayesini çoktan kabul ettik. Elbette hava fritözünün onu kullanışlı bir mutfak aleti yapan çeşitli faydaları da vardır. Yiyecekleri daha hızlı ısıtır, küçük porsiyonlar için harikadır, yemek pişirmeye yeni başlayanlar için normal bir fırından daha az korkutucudur. Yüksek hızlı sıcak hava akışıyla konveksiyon fırınlarına kıyasla daha iyi çıtırlık sağlar. Kullanışlı olduğu kesin ama yepyeni bir pişirme tekniği vaat etmiyor.
Airfryer kültürü artık çok güçlendi. Bütünüyle hava fritözlerine adanmış tarif kitapları ve blog’lar ortaya çıktı. Mikrodalga fırın veya ekmek kızartma makinesi gibi mutfak aletleri için böyle bir kültür oluşmadı, ama nedense hava fritözü tüketicilerin ruhunu neredeyse ele geçirdi. Hava fritözü reklamları insanlarda gerçekten yankı uyandırıyor. Evet, hepimiz kızarmış yiyecekleri seviyoruz ama evde yağda kızartma yapmak zahmetli. Derin yağda kızartılmış yiyeceklerin sağlıksız şeyler olduğundan bahsetmiyorum bile. Fırında pişirilen yemekler daha sağlıklıdır ve yapımı daha kolaydır. Bize yepyeni bir teknolojiymiş gibi satılsa da sıcak hava akışıyla kızartma aslında yiyecekleri fırınlamaktan ibarettir.
Airfryer kullanmamanız veya satın almamanız gerektiğini savunmuyorum. Ne var ki, bu teknoloji masalı artık her yerde karşımıza çıkıyor. Pandemi esnasında neredeyse bütün dünya airfryer’lara sarıldı, bu durum bir satış trendinden fazlası gibi görünüyor. Hava fritözünüzün tipik bir konveksiyon fırınından çok da farklı olmadığını bilin yeter.
*Bu yazı, Cüneyt Bender tarafından Maxwell Zeff’in Gizmodo’da yayımlanan makalesinden çevrilmiştir.
Size ihtiyacımız var. Buraya kadar geldiyseniz, hatırlatmak boynumuzun borcu. Türkiye gibi geleceği ziyadesiyle belirsiz bir ülkede, elimizden geldiğince nitelikli yayıncılık yapmanın imkanlarını araştırıyoruz. Güvenilirliğini küresel ölçekte yitirmiş medya alanında hâlâ iyi işler çıkarılabileceğini göstermek istiyoruz.
Bağımsız yayıncılığı desteklemeniz bizim için çok değerli. vesaire’nin dağıtımının sürekliliğinin sağlanmasında ve daha geniş kesimlere ulaşmasında okurlarımızın üstlendiği sorumluluk özel bir anlam taşıyor. vesaire’yi desteklemek için patreon sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.
Kesinlikle katılıyorum. Yiyeceğin altını da pişirmiyor, çevirmek gerekiyor. Ne anlamı kalıyor ki o zaman? Yiyecek ısıtmak için ve hazır gıda pişirmek için kullanıyorum sadece.
Evet bende fanlı bir fırın olduğunu düşünüyorum. Yapacağım yemekleri buna göre yapıyorum.mucize bir alet değil sonuçta, küçük bir fırın.bazen içindeki sepeti çıkarıp balık yaptığım bile oluyor. Herkese tavsiye ediyorum.