İnönü Vakfı, Lozan Antlaşması’nın 100. yılı vesilesiyle arşivindeki tüm belgeleri internet ortamında erişime açtı.
Arşiv sistemi üç bölümden oluşuyor: Kütüphane, Belge Arşivi ve Fotoğraf Arşivi. Kütüphane bölümü İsmet İnönü’ye ait kitap, süreli yayın, atlas gibi basılı eserlerin yanı sıra daha sonra İnönü Vakfı’na gelmiş kitapları içeriyor. Belge Arşivi’nde tamamına yakını orijinal ve tek nüsha olan mektuplar, telgraflar, faturalar ve raporlar gibi belgeler bulunuyor. Arap harfi olanlar Latin harfine, Almanca, Fransızca, İngilizce ve diğer dillerde olanların ise önemli bir bölümü Türkçe’ye çevrildi. Fotoğraf Arşivi ise albümleri ve fotoğrafları bir araya getiriyor.
Türkiye, Eylül 1922’de Yunan ordusunun işgalinden kurtulduğunda, artık takati kalmamış bir ülkeydi. Savaşın değirmenini Bolşevik yardımlarıyla döndüren ülkenin acilen barışa ihtiyacı vardı. Anadolu Savaşı’nın galibi olarak Lozan’a gitse de orada kendisine I. Dünya Savaşı’nın mağlubu gözüyle bakan Büyük Britanya, Fransa ve İtalya’yı kapitülasyonları kaldırmaya ikna etmek gibi zor bir görev yüklenmişti.
“Türkiye Cumhuriyeti’nin tapusu” olarak nitelendirilen Lozan Antlaşması, 24 Temmuz 1923’te İsviçre’nin Lozan kentinde imzalandı. Antlaşmaya Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) temsilcileriyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri katıldı. TBMM hükümetini, İsmet İnönü başkanlığında Sağlık Bakanı Dr. Rıza Nur Bey ve İktisat Bakanı Hasan Saka’dan oluşan heyet temsil etti.
Antlaşma sonucunda Misak-ı Milli kararları büyük oranda gerçekleştirildi, tam bağımsızlık sağlandı. Kurtuluş Savaşı’nda kazanılan askeri zaferler siyasi bir zaferle taçlandırıldı. Atatürk’ü başkan seçen TBMM’nin tanımadığı Sevr Antlaşması’nın dayattığı şartlar ortadan kaldırıldı. Kurulan yeni Türk devleti, İtilaf Devletleri tarafından tanındı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu anlaşması olarak kabul edilen antlaşma, birçok devlet tarafında onaylandı ve bugün hâlâ geçerliliğini sürdüren en uzun anlaşmalardan biri olarak tarihe geçti. Antlaşmanın tam metnine buradan erişebilirsiniz.
