1938-1948 aralığının insanlık tarihi için genel anlamda iyi sonuçlar doğurmadığını söylemek mümkün. Ancak bu dönem aynı zamanda bütün o yıkım ve umutsuzluk arasından sıyrılan caz müziğin altın çağını yaşadığı dönem. Caz, bu dönemde keyfini sürdüğü yükselişini kendi yıldızlarını yaratarak taçlandırıyor. Billie Holiday, Dizzy Gillespie, Mary Lou Williams, Frank Sinatra, Count Basie ve Louis Armstrong gibi isimler sahne ışıklarının altında, cazibelerinin doruğunda. Onları günümüze taşıyan isimlerden bahsederken de William P. Gottlieb adı öne çıkıyor.
Eğer 20. yüzyılın ortasından bir caz sanatçısının etkileyici bir fotoğrafına bakıyorsanız, objektifin ardındaki ismin William P. Gottlieb olma olasılığı son derece yüksek. Cazın dev isimlerinin Gottlieb imzalı fotoğrafları, dönemin New York ve Washington’ın caz sahnesi için de birer belge niteliğinde.
Müzikle olan ilişkisine caz yazıları yazarak başlayan Gottlieb için fotoğraf ilk etapta yalnızca yazılarını destekleyen bir unsur. “Eli sıkı” olarak addettiği Washington Post‘un, yazar sıfatıyla giderse gece 11’deki konserlerinin masraflarını karşılamadığını görünce fotoğrafçılığa başlamaya karar veriyor.
Gottlieb’in çektiği en etkileyici fotoğraflardan birinin merkezinde Billie Holiday var. Yıl 1947, yani Lady Day müzikal ve fiziksel anlamda zirvede, hapishaneden yeni çıkmış. İki yıldır içki içmiyor ve uyuşturucu kullanmıyor. Ancak bu fazla uzun sürmüyor. Gottlieb onu en son seyirciyi dakikalarca beklettiği bir konserin kulisinde görüyor: “Zil zurna sarhoştu. Giyinmesine, tamamlamasına yardımcı oldum ve onu mikrofona yönlendirdim. Korkunç görünüyordu. Sesi daha da kötüydü. Kalemimi cebime yerleştirdim, kameramın lens kapağını taktım ve bu olağanüstü kadını bir zamanlar olduğu gibi hatırlamak için uzaklaştım.”
Neyse ki William P. Gottlieb ve caz efsanelerini içeren her hikâye bu kadar trajik değil. Baş döndüren acayipliği ve muzipliği nedeniyle orkestra lideri Teddy Hill tarafından “Dizzy” lakabını alan John Birks Gillespie, Gottlieb’in fotoğrafını çekerken en çok keyif aldığı isimlerden. “Aslında fotoğraf çekerken öznelerimi performans esnasında ya da soyunma odasında gösteriyorum. Ancak bir sefer Sokak’ta[i] bir kulüpte çalışan Dizzy’den uygun bir sokak tabelasının yanında durmasını istedim. Hiçbir yönlendirmeye gerek kalmadan doğru pozu verdi. Mükemmeldi!” Belki de Dizzy, lakabının isim babası Hill’in de işaret ettiği gibi hepimizden daha dengeliydi: “Diz deli mi? Diz’in deliliği, bir tilkininki gibi.”
Bir diğer fotoğraf, gelmiş geçmiş en iyi kadın caz müzisyeni addedilen Mary Lou Williams’ın meşhur salon partilerinden. Harlem’deki geniş dairesinde dönemin diğer ünlü müzisyenlerini belirli aralıklarla ağırlayan Williams’ın bu toplantılarının özelliği ise ciddiyeti. Burada jam’e yer yok ve yalnızca müzik üzerine ciddi sohbetler yapılıyor. Cazın doğasına aykırı olduğunu iddia edenler çıkabilir, ama cazın altın çağının eşrafından iyi bilecek değiliz herhalde.
Washington’da olduğu bir dönemde Gottlieb, Count Basie Orkestrası ile Bing Crosby’nin abisinin grubu Bob Crosby Orkestrası’nın aynı akşam şehrin iki farklı mekanında çalacağını öğreniyor. Count Basie’nin çalacağı mekân, Howard adında bir siyahi tiyatrosu. Bob Crosby ise yalnızca beyazların girebildiği Earle’de çalıyor. Howard’ın işletmecisinin Gottlieb’e borçlu olması, usta fotoğrafçının Basie ile Crosby’yi bir araya getirme girişiminin gerçekleştirilebilirliğine dair ilk kıvılcım oluyor. İşletmeci, mekânın programı bittikten sonra sahnede Gottlieb’in istediği etkinliği gerçekleştirmesine izin vereceğini belirtiyor. Muazzam bir “jam session” için her şey hazır. Tabii iş mekânı ayarlamakla bitmiyor.
Basie orkestrasının kilit isimlerle gelmeyi kabul etse de Crosby’yi ikna etmek daha zor oluyor. “Dixieland” adı verilen daha eski tür bir müzik yapan grup, tarzlarının Basie orkestrasının Kansas City cazıyla uyuşmayacağına inanıyor. Öte yandan Crosby severlerin daha çok beyaz ve Güneyli olması, Washington’ın Harlem’indeki Howard’da gerçekleştirilecek etkinlik öncesi grubun endişelerini artıran bir unsur. Son olarak Basie’nin grubunda yer alan Lester Young ve Hershel Evans gibi cazın gelmiş geçmiş en büyük tenor saksafoncularından ikisiyle birlikte çalma fikri, Crosby orkestrasının üyelerinin gözünü korkutuyor. Buna rağmen Bob Crosby ufak bir tereddütün ardından onayı veriyor. Beklendiği gibi muhteşem geçen performans sırasında Howard’da bulunanlar arasında sonradan Atlantic Records’ı kurarak müzik sahnesinin ön planına çıkacak Ahmet ve Nesuhi Ertegün de yer alıyor.
1950’lerde fotoğraf ve caz yazarlığından emekli olan William P. Gottlieb, hayatını çocuk kitabı yazarı ve eğitim filmleri yapımcısı olarak sürdürdü. 1979’da en iyi fotoğraflarından 219’unu The Golden Age of Jazz (Cazın Altın Çağı) kitabında topladı. 2010’da ise işlerinin çoğu kamuya açıldı. Library of Congress’in[ii] William P. Gottlieb koleksiyonunda yüzlerce fotoğrafı mevcut. Kütüphanenin internet sitesinde fotoğrafın negatifini, açıklamalı kopyasını ve yayımlanmış halini ayrı ayrı görebilirsiniz. Ayrıca Gottlieb fotoğraflarını ilk yayımlayan Down Beat dergisinin dijital görüntüleri, Gottlieb’in hayatıyla ilgili genel bilgiler ve fotoğrafları kendi sesiyle anlattığı ses dosyaları da var.
[i] New York’un finansal bölgesi Wall Street için kullanılan bir kısaltma, orijinali “The Street”.
[ii] “Kongre Kütüphanesi”. ABD’nin ulusal kütüphanesi.
Kaynaklar: Open Culture, Jazz Photos
